Giriş
Bu yazım, modern dünyanın dijital altyapısını inşa eden, algoritmaların görünmez dünyasını şekillendiren ve teknoloji endüstrisinde cam tavanları kıran 50 olağanüstü figürün hayatını, çalışmalarını ve miraslarını derinlemesine incelemektedir. "Bilgisayar" kelimesinin bir elektronik cihazı değil, karmaşık hesaplamaları elle yapan insanları (çoğunlukla kadınları) tanımladığı 18. yüzyıldan, yapay zekanın etik sınırlarının tartışıldığı 21. yüzyıla uzanan bu tarihsel yolculuk, sadece teknik bir evrimi değil, aynı zamanda sosyolojik bir dönüşümü de gözler önüne sermektedir.
8. sınıf seviyesindeki bir öğrencinin rahatlıkla anlayabileceği bir dille kurgulanmış olmakla birlikte, içerdiği teknik derinlik, tarihsel bağlam ve ikinci/üçüncü dereceden içgörülerle (örneğin, 19. yüzyıl şiirsel bilim anlayışının bugünkü yapay zeka üzerindeki etkisi veya II. Dünya Savaşı lojistiğinin modern veri tabanlarına dönüşümü) profesyonel bir başvuru kaynağı niteliğindedir.
Aşağıdaki bölümlerde, bu 50 figür kronolojik ve tematik olarak gruplandırılmış, her birinin biyografik verileri, teknik başarıları ve yayınları detaylandırılmıştır.
Bölüm 1: Vizyonerler ve İlk Kodlayıcılar (1800'ler - 1940'lar)
1.1. Sayıların Büyücüsü: Ada Lovelace
Doğum/Ölüm : 10 Aralık 1815 – 27 Kasım 1852 Uyruk : İngiltere Alan : Matematik, Bilgisayar Tarihi Unvan : İlk Bilgisayar Programcısı Hayatın Bağlamı ve Biyografi:
Teknik Derinlik ve İkinci Dereceden İçgörüler:
Ada'nın en büyük içgörüsü, bilgisayarların sadece sayıları işleyen dev hesap makineleri olmadığını fark etmesiydi. Babbage makineyi bir hesaplayıcı olarak görürken, Ada onun sembolleri işleyebileceğini anladı. Eğer sayılar müziği veya harfleri temsil ederse, makinenin beste yapabileceğini veya metin yazabileceğini öngördü. Bu, bugünkü "genel amaçlı bilgisayar" (general-purpose computer) ve hatta modern Yapay Zeka (AI) kavramının ilk teorik kıvılcımıdır.
Ses Getiren Çalışmaları:
İlk Algoritma: İtalyan mühendis Luigi Menabrea'nın Analitik Motor üzerine yazdığı makaleyi İngilizceye çevirdi. Ancak çeviriye eklediği ve "Not G" olarak bilinen notlarda, makinenin Bernoulli sayılarını hesaplaması için adım adım bir yöntem (algoritma) geliştirdi. Bu, bir makine tarafından işlenmek üzere yazılan tarihteki ilk bilgisayar programıdır.
Döngü (Loop) Kavramı: Programında, delikli kartların tekrar tekrar kullanılmasıyla işlemlerin yinelenebileceğini göstererek modern programlamadaki döngü mantığını kurdu.
Yayınları:
Sketch of the Analytical Engine Invented by Charles Babbage, with Notes by the Translator (1843).(https://www.fourmilab.ch/babbage/sketch.html)
1.2. Donanımın Efendileri: ENIAC Programcıları
II. Dünya Savaşı sırasında ABD Ordusu, topçu atışlarının yörüngesini hesaplamak için dünyanın ilk genel amaçlı elektronik dijital bilgisayarı olan ENIAC'ı (Electronic Numerical Integrator and Computer) inşa etti. Donanım mühendisliği "erkek işi" olarak görülürken, makinenin "kurulumu" (bugünkü anlamda programlanması) o dönemde daha az prestijli görülen ve kadınlara verilen bir görevdi. Ancak bu altı kadın, aslında yazılım mühendisliğinin temellerini atıyorlardı.
Jean Jennings Bartik (ABD)
Özgeçmiş: Missouri'de doğan Bartik, matematik öğretmeni olmayı reddedip orduya katıldı. ENIAC'ın
mantıksal yapısını en iyi anlayanlardan biriydi. Savaş sonrası bilgisayar hafızası üzerine öncü çalışmalar yaptı.
Katkısı: ENIAC'ın depolanmış program (stored-program) mantığına geçişinde ve BINAC ile UNIVAC bilgisayarlarının geliştirilmesinde kilit rol oynadı.
Betty Holberton (ABD)
Doğum/Ölüm: 1917 – 2001
matematiğe yöneldi.
Katkısı: İlk "Sort-Merge" (Sıralama-Birleştirme) jeneratörünü yazdı. Bilgisayarların bej rengi olmasını önerdi (göz yorgunluğunu azaltmak için) ve sayısal klavyenin (numpad) tasarımına katkıda bulundu. Ayrıca C-10 komut setini yazarak programlamayı daha kolay hale getirdi.
Marlyn Meltzer (ABD)
Doğum/Ölüm: 1922 – 2008
Katkısı: Balistik yörünge hesaplamalarını makineye aktaran kritik denklemleri çözdü.
Ruth Teitelbaum (ABD)
Doğum/Ölüm: 1924 – 1986
Katkısı: ENIAC projesinden sonra da Aberdeen Proving Ground'da kalarak yeni nesil programcıları eğitti.
Kay McNulty Mauchly Antonelli (İrlanda/ABD)
Doğum/Ölüm: 1921 – 2006
Katkısı: Hesaplamaların doğruluğunu kontrol eden alt rutinleri (subroutines) geliştirdi. ENIAC'ın tasarımcılarından John Mauchly ile evlendi ancak kendi çalışmaları uzun süre gölgede kaldı.
Frances Bilas Spence (ABD)
Doğum/Ölüm: 1922 – 2012
Katkısı: Makinenin devasa kablo ağını (patch panels) fiziksel olarak ayarlayarak mantıksal işlemleri
kurguladı.
Kolektif Miras:
Bu grup, "Buzdolabı Bayanları" (Refrigerator Ladies) olarak anılarak yıllarca sadece makinenin önünde poz veren modeller sanıldı. Ancak onlar, hata ayıklama (debugging), alt rutinler ve mantıksal akış şemaları gibi modern yazılımın temel taşlarını, henüz bir programlama dili bile yokken icat ettiler.
Bölüm 2: Dillerin Annesi ve Sistemin Mimarları (1950'ler - 1970'ler)
Donanımın karmaşıklığı aşıldıktan sonraki büyük engel, insan ile makine arasındaki iletişim kopukluğuydu. Bu dönemdeki öncüler, makine dilinin (0 ve 1'ler) zorluğunu aşarak, insanların anlayabileceği programlama dillerini yarattılar.
2.1. "Amazing Grace": Grace Hopper
Tam Adı: Grace Brewster Murray Hopper Doğum/Ölüm: 9 Aralık 1906 – 1 Ocak 1992 Uyruk: ABD Alan: Bilgisayar Bilimleri, Askeri Teknoloji Unvan: Tuğamiral, "Kodların Kraliçesi" Biyografi:
Teknik Analiz ve Katkılar:
Hopper'ın en devrimci fikri, bilgisayarların sadece aritmetik işlemler için değil, veri işleme için de kullanılabileceğiydi. İnsanların İngilizce komutlar yazmasını ve bilgisayarın bunu kendi diline çevirmesini sağlayan Derleyici (Compiler) kavramını icat etti.
COBOL: İş dünyasının ihtiyaçlarına yönelik ortak bir dil olan COBOL'un (Common Business-Oriented Language) geliştirilmesine öncülük etti. COBOL, bugün bile bankacılık sistemlerinin temelinde çalışmaktadır.
"Bug" (Böcek) Terimi: Mark II bilgisayarında bir arızaya neden olan gerçek bir güveyi (moth) seyir defterine yapıştırarak "bulunan ilk vaka" notunu düştü. Bu olay, yazılım hatalarına "bug", hataları gidermeye "debugging" denmesini popülerleştirdi.
Eserleri:
A Manual of Operation for the Automatic Sequence Controlled Calculator (1946).
2.2. Sembolik Matematiğin Öncüsü: Jean E. Sammet
Doğum/Ölüm: 1928 – 2017 (ABD)
Özgeçmiş: Mount Holyoke Koleji ve Illinois Üniversitesi mezunu olan Sammet, matematiği bilgisayarlarla birleştirmeye tutkulu bir bilim insanıydı. IBM'de uzun yıllar çalıştı ve ACM'in ilk kadın başkanı oldu.
Ses Getiren Çalışmaları:
FORMAC Dili: Sammet, matematiksel formüllerin ve sembollerin işlenmesi için tasarlanan ilk yaygın dillerden biri olan FORMAC'ı (FORmula MAnipulation Compiler) geliştirdi. Bu, bilimsel hesaplamalarda çığır açtı.
Tarihçilik: Programlama dillerinin soyağacını çıkaran ve sınıflandıran çalışmalarıyla bilgisayar biliminin tarihçisi oldu.
Eserleri:
Programming Languages: History and Fundamentals (Kitap, 1969). Bu kitap, alanın temel başvuru kaynağı kabul edilir.
Bölüm 3: Uzay Yarışının Gizli Mimarları (NASA'nın İnsan Bilgisayarları)
Soğuk Savaş döneminde, uzay yarışı sadece roket gücüyle değil, hesaplama gücüyle de yapılıyordu. Elektronik bilgisayarların henüz güvenilmez olduğu dönemde, NASA'nın en kritik görevleri bu kadınlara emanetti.
3.1. Yörüngeleri Çizen Zihin: Katherine Johnson
Batı Virginia'da doğan Johnson, sayılara olan olağanüstü yeteneğiyle dikkat çekti. Irk ayrımcılığının
zirvede olduğu bir dönemde, NASA'nın öncüsü NACA'da "Batı Hesaplama" biriminde çalışmaya başladı. "Gizli Figürler" (Hidden Figures) kitabına ve filmine konu olan hikayesi, azmin sembolüdür.
Ses Getiren Çalışmaları:
John Glenn'in Uçuşu: 1962'de astronot John Glenn, elektronik bilgisayarların hesaplamalarına güvenmedi ve "Kız (Katherine) sayıları kontrol ederse giderim" dedi. Johnson, yörünge hesaplarını elle doğruladı.
Apollo 11: Ay'a iniş modülünün Ay yüzeyine inip tekrar ana gemiye kenetlenmesi için gereken kritik zamanlamaları ve rotaları hesapladı.
3.2. Yönetici ve Vizyoner: Dorothy Vaughan
Özgeçmiş: Matematik öğretmeni olarak başladığı kariyerine II. Dünya Savaşı sırasında NACA'da devam etti.
Analiz: Vaughan, teknolojinin değişimini önceden gören bir liderdi. NASA'ya ilk IBM bilgisayarları geldiğinde, "insan bilgisayarların" işsiz kalacağını öngördü. Gizlice FORTRAN programlama dilini öğrendi ve ekibindeki diğer siyahi kadınlara öğretti. Bu sayede ekibini, "hesaplayıcı" statüsünden "programcı" statüsüne taşıyarak çağın gerekliliklerine adapte etti. NASA'nın ilk Afrikalı-Amerikalı yöneticisi oldu.
3.3. Rüzgarın Mühendisi: Mary Jackson
Özgeçmiş: Hampton Enstitüsü mezunu. NASA'da mühendis olabilmek için beyazlara ayrılmış bir lisede ek ders alması gerekiyordu; bunun için mahkemeye başvurdu ve kazandı.
Çalışmaları: Süpersonik (ses hızını aşan) uçuşlarda hava akımı ve rüzgar tünelleri üzerine uzmanlaştı. NASA'nın ilk siyahi kadın mühendisi oldu ve kariyerinin son döneminde kadınların ve azınlıkların işe alımını artırmak için İnsan Kaynakları alanında çalıştı.
3.4. Enerjinin Kodlayıcısı: Annie Easley
Doğum/Ölüm: 1933 – 2011 (ABD)
Özgeçmiş: Eczacılık okurken NASA'da işe başladı. 34 yıllık kariyerinde kodlama ve matematik üzerine çalıştı.
Çalışmaları: Centaur roket aşaması için geliştirdiği yazılım, bugünkü uzay mekiklerinin ve uyduların fırlatılmasında kullanılan teknolojinin temelidir. NASA bünyesindeki Lewis Research Center'da Centaur roket kademesi üzerinde çalışmalar yapmıştır. Ayrıca hibrit araç pillerinin enerji yönetimi üzerine yaptığı çalışmalar, modern elektrikli araç teknolojisine katkıda bulunmuştur.
Bölüm 4: Modern Yazılımın ve Ağların Temelleri (1960'lar - 1980'ler)
Bu dönemde bilgisayarlar artık tekil makineler olmaktan çıkıp birbirleriyle konuşan ağlara dönüşmeye başladı. Yazılım ise bir zanaat olmaktan çıkıp bir mühendislik disiplinine evrildi.
4.1. Optimizasyonun Ustası: Frances Allen
Alan: Derleyici Optimizasyonu
Önemli Başarısı: Turing Ödülü Kazanan İlk Kadın (2006)
Biyografi: Bir çiftlikte büyüyen Allen, IBM'e öğretmenlik borcunu ödemek için girdi ancak 45 yıl kaldı.
Teknik Katkı: Yazdığımız kodların bilgisayar işlemcisinde en hızlı şekilde çalışmasını sağlayan "derleyici optimizasyonu" tekniklerini geliştirdi. Özellikle Paralel Hesaplama (Parallel Computing) alanındaki çalışmaları, bugünün süper bilgisayarlarının ve çok çekirdekli işlemcilerin temelini oluşturdu. Weather forecasting (hava tahmini) gibi devasa işlem gücü gerektiren alanlar onun algoritmalarına borçludur.
4.2. Soyutlamanın Gücü: Barbara Liskov
Doğum/Ölüm: 1939 – Günümüz (ABD)
Alan: Yazılım Mühendisliği
Teknik Katkı: Liskov Yerine Geçme Prensibi (Liskov Substitution Principle - LSP). Bu prensip, Nesne Yönelimli Programlamanın (OOP) beş temel prensibinden (SOLID) biridir. Basitçe; bir bilgisayar programında ana sınıfın yerine alt sınıfların, programın çalışmasını bozmadan kullanılabilmesini sağlar. Bu, büyük ve karmaşık yazılımların (örneğin işletim sistemleri) yönetilebilir olmasını sağlayan temel kuraldır. Ayrıca CLU ve Argus dillerini geliştirmiştir.
Eserleri:
Program Development in Java (Kitap).
Abstraction and Specification in Program Development (Kitap).
4.3. İnternetin Trafik Polisi: Radia Perlman
Alan: Ağ Protokolleri
Unvan: "İnternetin Annesi" (Bu unvanı sevmese de)
Teknik Katkı: Perlman, Spanning Tree Protocol (STP) algoritmasını geliştirdi. İnternet gibi ağlarda veriler bir noktadan diğerine giderken sonsuz döngüye girebilir. STP, ağdaki karmaşık yollar arasında "döngüsüz" bir yol haritası çıkararak verinin hedefine ulaşmasını sağlar. Bu protokol olmasaydı, modern Ethernet ve Wi-Fi ağları çökebilirdi. Ayrıca çocuklara kodlama öğretmek için TORTIS sistemini geliştirdi.
Eserleri:
Interconnections: Bridges, Routers, Switches, and Internetworking Protocols (Kitap).
4.4. Arayüzün Mucidi: Adele Goldberg
Alan: Grafik Kullanıcı Arayüzü (GUI)
Çalışması: Xerox PARC laboratuvarında Smalltalk programlama dilini geliştiren ekibin liderlerindendi. Smalltalk, sadece bir dil değil, pencereler, ikonlar ve menülerle yönetilen bir ortamdı. Steve Jobs, Goldberg'in çalışmalarını gördükten sonra Apple Macintosh'un arayüzünü bu vizyon üzerine kurdu. Yani bugün fare (mouse) ile tıkladığımız her ikonun arkasında Goldberg'in vizyonu vardır.
4.5. Bilginin Anahtarı: Karen Spärck Jones
Doğum/Ölüm: 1935 – 2007 (İngiltere)
Alan: Doğal Dil İşleme (NLP), Bilgi Erişim
Sözü: "Bilgisayarlar çok önemlidir, erkeklere bırakılamaz."
Teknik Katkı: IDF (Inverse Document Frequency) ağırlıklandırma sistemini icat etti. Bu, bir kelimenin bir metin içindeki önemini belirleyen istatistiksel bir yöntemdir. Bugün Google dahil tüm arama motorları, aradığımız sonuçları sıralamak için Jones'un bu temel prensibini kullanır. Modern arama motorlarının "büyükannesi" sayılır.
4.6. Mikroçip Devrimi: Lynn Conway
Doğum/Ölüm: 1938 – 2024 (ABD)
Alan: VLSI Tasarımı
Özgeçmiş: IBM'de çalışırken cinsiyet değiştirme sürecine girdiği için işten atıldı, ancak sıfırdan yeni bir kariyer inşa etti.
Katkısı: Carver Mead ile birlikte VLSI (Very Large Scale Integration) devrimini başlattı. Bu teknoloji, binlerce transistörün tek bir silikon çip üzerine sığdırılmasını sağladı. Bugün cebimizdeki telefonların işlemcileri, Conway'in yazdığı tasarım kuralları (Mead-Conway Revolution) sayesinde üretilebildi.
Eserleri: Introduction to VLSI Systems (Ders Kitabı).
4.7. Mobil Dünyanın Mimarı: Sophie Wilson
Doğum/Ölüm: 1957 – Günümüz (İngiltere)
Alan: İşlemci Mimarisi
Katkısı: ARM (Acorn RISC Machine) işlemci mimarisinin komut setini tasarladı. ARM işlemciler, az enerji harcayarak yüksek performans göstergeleri ile bilinir. Bu özellikleri sayesinde bugün dünyadaki neredeyse tüm akıllı telefonlarda (iPhone, Samsung vb.) ve tabletlerde Wilson'ın tasarladığı mimari kullanılmaktadır.
Bölüm 5: Dijital Çağın Liderleri ve Yöneticileri (1990'lar - 2020'ler)
Teknoloji sadece kod yazmak değil, aynı zamanda dev organizasyonları yönetmek ve stratejik vizyon belirlemektir. Bu bölümdeki kadınlar, dünyanın en büyük teknoloji şirketlerini yöneterek endüstriye yön verdiler.
Tablo: Teknoloji Liderleri ve Etkileri
5.1. Facebook'un İlk Kadın Mühendisi: Ruchi Sanghvi
Doğum: 1982 (Hindistan/ABD)
Önemli Çalışması: Facebook'un en tartışmalı ama en devrimci özelliği olan Haber Kaynağı (News Feed) projesini yönetti. Başlangıçta kullanıcılar gizlilik endişesiyle tepki gösterse de, bu özellik sosyal medyanın bugünkü halini almasını sağladı. Daha sonra bulut depolama şirketi Dropbox'ta üst düzey yöneticilik yaptı.
Bölüm 6: Yapay Zeka, Robotik ve Geleceğin Bilimi
21. yüzyılın en büyük teknolojik sıçraması olan Yapay Zeka (AI) ve Robotik alanında, kadın araştırmacılar hem teknik alt yapıyı kurmakta hem de bu teknolojilerin etik çerçevesini çizmektedir.
6.1. Güvenliğin Matematikçisi: Shafrira Goldwasser
Doğum: 1958 (İsrail/ABD)
Alan: Kriptografi, Karmaşıklık Teorisi
Unvan: Turing Ödülü Sahibi (2012)
Teknik Katkı: Sıfır Bilgi Kanıtı (Zero-Knowledge Proof) kavramını geliştirdi. Bu, dijital dünyada mahremiyetin temelidir. Bir şifreyi bildiğinizi, şifrenin kendisini söylemeden karşı tarafa matematiksel olarak kanıtlamanızı sağlar. Bugün blokzincir (blockchain) ve güvenli internet alışverişleri bu teoriye dayanır.
6.2. Yapay Zekaya Görmeyi Öğreten: Fei-Fei Li
Doğum: 1976 (Çin/ABD)
Alan: Bilgisayarlı Görme (Computer Vision)
Kurum: Stanford Üniversitesi
Çalışması: Yapay zekanın dünyayı anlaması için veriye ihtiyacı vardı. Li, ImageNet projesini başlattı. Milyonlarca etiketli fotoğraftan oluşan bu veritabanı, yapay zekanın nesneleri tanımasını sağlayan "Derin Öğrenme" (Deep Learning) devrimini tetikledi. Bugün telefonunuzun "kedi" fotoğraflarını ayırabilmesi onun sayesinde.
Kitabı: The Worlds I See (2023).
6.3. Kodların Vicdanı: Joy Buolamwini
Doğum: 1989 (Gana/ABD)
Alan: Algoritmik Önyargı (Algorithmic Bias)
Kurum: MIT Media Lab
Hikaye: Bir robotik projesinde çalışırken, yüz tanıma yazılımının onun koyu tenli yüzünü algılamadığını, ancak beyaz bir maske taktığında algıladığını fark etti.
Miras: Algorithmic Justice League'i kurdu. IBM, Microsoft ve Amazon gibi devlerin yüz tanıma sistemlerindeki ırksal ve cinsiyetçi önyargıları kanıtladı (Gender Shades projesi). Çalışmaları, teknolojinin sadece teknik değil, etik bir mesele olduğunu dünyaya gösterdi.
Kitabı: Unmasking AI: My Mission to Protect What Is Human in a World of Machines (2023).
6.4. Robotik Dünyasının Liderleri
Daniela Rus (Romanya/ABD): MIT CSAIL (Bilgisayar Bilimi ve Yapay Zeka Laboratuvarı) direktörü. Kendi kendine şekil değiştirebilen (modular) robotlar ve otonom araçlar üzerine çalışıyor. Robotların "demokratikleşmesi" ve günlük hayata girmesi üzerine vizyoner kitaplar yazdı.33
Kitapları: The Heart and the Chip, The Mind's Mirror.
Manuela Veloso (Portekiz/ABD): Robot futbolu (RoboCup) ile robotların takım halinde çalışmasını sağladı. "CoBots" (Collaborative Robots) kavramıyla robotların insanlarla işbirliği yapması üzerine çalıştı. Şu anda JP Morgan'da finansal yapay zeka üzerine çalışıyor.
Daphne Koller (İsrail/ABD): Yapay zekayı biyolojiye uygulayarak ilaç keşfini hızlandırmaya çalışıyor. Ayrıca eğitimde fırsat eşitliği için Coursera online eğitim platformunu kurdu.
6.5. Veri ve Ev Teknolojileri
Debi Talukdar (Bangladeş/Kanada): Veri bilimi, eğitim teknolojileri ve yapay zeka etiği üzerine çalışıyor. Özellikle teknolojinin çocuklar üzerindeki etkisi ve felsefi boyutuyla ilgileniyor (PLATO organizasyonu).
Bölüm 7: Girişimciler, Eğitimciler ve Oyun Tasarımcıları
Teknoloji sadece laboratuvarlarda değil, garajlarda ve sınıflarda da şekillenir. Bu gruptaki kadınlar, teknolojiyi kitlelere ulaştırdı.
7.1. Oyunun Öncüsü: Carol Shaw
Alan: Oyun Tasarımı
Başarı: Atari için efsanevi River Raid (1982) oyununu tasarladı. O dönemde oyun kartuşlarının hafızası sadece birkaç kilobayttı (bir e-posta kadar). Shaw, prosedürel üretim (procedural generation) tekniğiyle, küçücük bir hafızada sonsuz gibi görünen bir nehir haritası yaratarak mühendislik harikası yarattı. Video oyun endüstrisindeki ilk kadın oyun tasarımcıları ve programcıların dan biridir. Genellikle Activision için Atari 2600 yaptığı dikey kaydırmalı nişancı River Raid'i ile tanınır. Atari, Inc. bünyesinde 1978'den 1980'e kadar çalıştı.
7.2. "Maker" Hareketi ve Donanım
Ayah Bdeir (Lübnan/Kanada): littleBits'in kurucusu. Çocukların karmaşık devreleri mıknatıslarla Lego gibi birleştirerek öğrenmesini sağlayan modüler elektronik kiti geliştirdi. Mühendisliği herkes için erişilebilir kıldı.
Limor Fried (ABD): Adafruit Industries'in kurucusu. "Ladyada" lakabıyla bilinir. Açık kaynaklı donanım (Open Source Hardware) hareketinin öncüsüdür. Mühendislik eğitim kitleri tasarlar ve Wired dergisine kapak olan ilk kadın mühendistir.
7.3. Geleceği Kodlayanlar: Eğitim Aktivistleri
Kimberly Bryant (ABD): Black Girls CODE'u kurdu. Teknoloji dünyasındaki ırk eşitsizliğini, siyahi kız çocuklarına kodlama öğreterek ve onlara rol modeller sunarak değiştirmeyi hedefliyor.
Reshma Saujani (ABD): Girls Who Code organizasyonunu kurdu. Kız çocuklarına "Mükemmel olmayı değil, cesur olmayı" öğütleyerek onları yazılım dünyasına kazandırmayı amaçlıyor.
Kitabı: Brave, Not Perfect.
7.4. Satürn'ün Gözü: Carolyn Porco
Alan: Gezegen Bilimi
Başarı: NASA'nın Cassini uzay aracının görüntüleme ekibini yönetti. Satürn'ün halkaları ve Enceladus uydusundaki su gayzerleri hakkında bildiğimiz pek çok şeyi onun yönettiği kameralar sayesinde öğrendik. Carl Sagan'ın öğrencisi ve modern zamanların en etkili bilim iletişimcilerinden biridir.
Bölüm 8: Eşitlik İçin Mücadele Eden Erkek Liderler
Listede yer alan üç büyük teknoloji CEO'su, kadınların teknoloji dünyasında daha fazla yer alması için aktif politikalar yürütmektedir.
Satya Nadella (Microsoft): Şirket kültürünü "her şeyi bilen"den "her şeyi öğrenen"e dönüştürdü. Empatiyi bir liderlik vasfı olarak öne çıkardı ve kadın çalışanların gelişimi için kapsayıcılık programlarını yönetti.
Tim Cook (Apple): Çeşitliliğin (diversity) yenilikçiliğin (innovation) motoru olduğunu savundu. Apple'da kadın istihdamını ve eşit işe eşit ücret politikasını katı bir şekilde uyguladı.
Sundar Pichai (Google): Google'ın "Women Techmakers" gibi programlarıyla dünya genelinde kadınların teknoloji eğitimine erişimi için fonlar oluşturdu.
Sonuç: Görünmezlikten Vazgeçilmezliğe
Ada Lovelace'ın 1800'lerdeki "şiirsel bilimi", Grace Hopper'ın "İngilizce konuşan bilgisayarları", Katherine Johnson'ın "elle hesaplanan yörüngeleri" ve Joy Buolamwini'nin "etik yapay zekası"... Bu 50 figürün hikayesi, teknolojinin soğuk metal ve silikondan ibaret olmadığını kanıtlıyor.
Onlar, savaşları bitiren şifreleri kırdılar, insanlığı Ay'a taşıdılar, interneti bir örümcek ağı gibi ördüler ve cebimizdeki telefonların işlemcilerini tasarladılar. Bugün bir web sitesine girerken (Karen Spärck Jones), güvenli ödeme yaparken (Shafrira Goldwasser) veya akıllı telefonunuzun arayüzünü kullanırken (Adele Goldberg), aslında bu kadınların zekasının ürünlerini kullanıyorsunuz.
Bilgisayar bilimi tarihi, uzun süre "donanım yapan erkeklerin" tarihi olarak yazıldı. Ancak bu raporun da gösterdiği gibi, o donanıma ruhunu veren "yazılımı düşleyen kadınlar" olmasaydı, modern dünya var olamazdı.
Alıntılanan çalışmalar
The Untold History of Women in Science and Technology - Obama White House Archives, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://obamawhitehouse.archives.gov/women-in-stem
Women in computing - Wikipedia, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Women_in_computing
Women in computing Facts for Kids, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://kids.kiddle.co/Women_in_computing
Meet the 'Refrigerator Ladies' Who Programmed the ENIAC - Mental Floss, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://www.mentalfloss.com/article/53160/meet-refrigerator-ladies-who-programmed-eniac
Jean Bartik - Wikipedia, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Jean_Bartik
Betty Holberton | Research Starters - EBSCO, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://www.ebsco.com/research-starters/biography/betty-holberton
ENIAC Programmers - WITI, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://www.witi.com/halloffame/298369/ENIAC-Programmers-Kathleen-/
Books - ENIAC PROGRAMMERS PROJECT, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://eniacprogrammers.org/book/
History of Women in IT: 6 Female Pioneers in Computer Science - Purdue Global, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://www.purdueglobal.edu/blog/information-technology/history-women-information-technology-6-female-computer-science-pioneers/
From Hidden to Modern Figures - NASA, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://www.nasa.gov/from-hidden-to-modern-figures/
Dorothy Vaughan - NASA, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://www.nasa.gov/people/dorothy-vaughan/
Mary W. Jackson - NASA, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://www.nasa.gov/people/mary-w-jackson-biography/
The Women Who Changed The Tech World - Global App Testing, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://www.globalapptesting.com/blog/the-women-who-changed-the-tech-world
ACM Women's Contributions a Fitting Tribute to Ada Lovelace, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://www.acm.org/ada-lovelace-day
Why have so few women won the Turing Award?, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://slate.com/technology/2020/01/turing-award-acm-women-recipients.html
Timeline of women in computing Facts for Kids, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://kids.kiddle.co/Timeline_of_women_in_computing
Timeline of women in computing - Wikipedia, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Timeline_of_women_in_computing
Timeline of women in computing - Wikiwand, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://www.wikiwand.com/en/articles/Timeline_of_women_in_computing
A gendered timeline of technology - cs4fn, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://cs4fn.blog/2023/05/07/a-gendered-timeline-of-technology/
Karen Spärck Jones - Wikipedia, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Karen_Sp%C3%A4rck_Jones
Susan Wojcicki, Marissa Mayer & Sheryl Sandberg: Trailblazers - SheCanCode, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://shecancode.io/susan-wojcicki-marissa-mayer-amp-sheryl-sandberg-the-google-trailblazers/
Susan Wojcicki - Wikipedia, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Susan_Wojcicki
Gwynne Shotwell - Wikipedia, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Gwynne_Shotwell
erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Safra_Catz
50 Most Powerful Women - Time Magazine, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://time.com/13840/50-most-powerful-women/
30 Top Women Leaders in the United States - Fairygodboss, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://fairygodboss.com/career-topics/women-leaders
World's 30 most powerful women in business - Rediff, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://m.rediff.com/business/slide-show/slide-show-1-most-powerful-women-in-business/20130524.htm
erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://www.britannica.com/money/Mary-Barra
erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Ruchi_Sanghvi#:~:text=Sanghvi%20was%20Facebook's%20first%20female,blog%20post%20announcing%20its%20launch.
Ruchi Sanghvi Facts for Kids, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://kids.kiddle.co/Ruchi_Sanghvi
Fei-Fei Li - Wikipedia, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Fei-Fei_Li
Joy Buolamwini - Wikipedia, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Joy_Buolamwini
erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Daniela_Rus#:~:text=Daniela%20L.,a%20Romanian%2DAmerican%20computer%20scientist.&text=She%20is%20the%20author%20of,in%20the%20Age%20of%20AI.
Manuela Velosos's Publications - CMU School of Computer Science, erişim tarihi Aralık 1, 2025, http://www.cs.cmu.edu/~mmv/Veloso.html
Top 30 Women in AI: USA Edition. By Nikita Johnson, Founder - RE•WORK, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://teamrework.medium.com/top-30-women-in-ai-usa-edition-2f71ab177c72
Debi Talukdar, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://www.debitalukdar.com/
Ayah Bdeir Book by Katlin Sarantou - Epic, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://www.getepic.com/book/74792522/ayah-bdeir
About Adafruit - Press, Limor Fried / Ladyada & more, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://www.adafruit.com/press
What do Tim Cook, Satya Nadella, and Sundar Pichai envision for the tech industry in 2025?, erişim tarihi Aralık 1, 2025, https://www.thehindu.com/sci-tech/technology/what-do-tim-cook-satya-nadella-and-sundar-pichai-envision-for-the-tech-industry-in-2025/article69046315.ece
