Türkçe'de Noktalama işaretleri
Noktalama işaretleri, yazılı iletişimde anlamı netleştiren ve yazının akışını düzenleyen önemli unsurlardır. Virgül, nokta, noktalı virgül, iki nokta üst üste, soru işareti, ünlem işareti, tırnak işaretleri ve parantezler gibi işaretler, cümlelerin yapısını ve tonunu belirler.
Örneğin,
- virgül kısa bir duraklama yaratırken, nokta bir düşüncenin sonunu belirtir.
- Noktalı virgül, bağlaç kullanmadan iki bağımsız cümleyi birleştirmek için kullanılır;
- iki nokta üst üste ise bir listeyi, alıntıyı veya açıklamayı duyurur.
- Soru işareti bir sorunun varlığını, ünlem işareti ise güçlü bir duygu veya emir kipi ifadesini gösterir.
- Tırnak işaretleri doğrudan konuşmayı veya alıntılanan metni belirtirken,
- parantezler ek bilgi veya yan düşünceler için kullanılır.
Etkili bir yazım için bu işaretlerin doğru kullanımı hayati önem taşır. Yanlış noktalama, yanıltıcı ve anlaşılması zor metinlere yol açabilir. Bu nedenle, her yazarın noktalama kurallarına hakim olması ve yazılarını dikkatlice düzenlemesi gerekir. Noktalama işaretlerinin ustaca kullanımı, okuyucunun metni anlamasını ve yazarın mesajını doğru bir şekilde almasını sağlar.
Ayrıca, noktalama işaretleri, yazının tonunu ve stilini de etkiler. Örneğin, ünlem işaretlerinin sık kullanımı heyecanlı veya samimi bir ton yaratabilirken, noktalı virgül ve iki nokta üst üste kullanımı daha resmi ve düşünceli bir hava katabilir. Noktalama işaretleri aynı zamanda şiir ve edebi eserlerde ritim ve vurgu yaratmak için de kullanılır.
Sonuç olarak, noktalama işaretleri, yazılı iletişimde derin bir anlam katmanı ekler ve yazarın niyetini daha etkili bir şekilde iletmek için elzemdir. Yazıda okumayı, anlamayı kolaylaştırmak için çeşitli işaretler kullanılır. Bu işaretlere noktalama işaretleri denir.
NOKTA (.)
- Tamamlanmış cümlelerin sonuna konur.
Sabahleyin çok erken kalktım. - Bazı kısaltmalardan sonra kullanılır.
T.C. , P.T.T. , Prof. - Sıra bildiren sayıların rakamlarının sonuna nokta konur. (inci anlamına gelir.)
5. (Beşinci) , XX. Yüzyıl (Yirminci) - Tarihlerin yazılışında gün, ay, yıl sayılarının arasına konur.
14.II.1993 - Saat ve dakika sayılarını birbirinden ayırmak için kullanılır.
Saat 11.25’te çarşıya çıktım. - Yazılarda konu veya bölüm başlarını gösteren rakam ve harflerden sonra nokta konur.
3. Bölüm
B. Noktanın kullanıldığı yerler. - Yazılarda geçen büyük sayıların okunmasında kolaylık sağlamak için, bölükler arasına nokta konur.
41.216.029 (Kırk bir milyon iki yüz on altı bin yirmi dokuz.)
VIRGÜL (,)
- Yazıda sıralanan eş görevli sözcükler, sözcük grupları veya cümleler arasına virgül konur.
Köşede oturan ak sakallı, kamburu çıkmış, elleri titreyen ihtiyarı gösterdi. - Uzun cümlelerde özneden sonra virgül kullanılır.
Ablam, derslerine uzun süre çalıştı. - Cümlede özel olarak vurgulanması gereken sözcüklerden sonra virgül kullanılır.
Annem, her zaman, benim en büyük yardımcıdır. - Mektuplarda, resmi yazılarda hitaptan sonra virgül kullanılır.
Sevgili Arkadaşım,
Sayın Başkan - Ondalık sayıların, ondalık kısımlarını tamsayılardan ayırmak için virgül kullanılır.
3,09 (Üç tam yüzde dokuz.) - Tırnak içine alınmamış aktarma cümlelerinden sonra kullanılır.
Ozan:
Bu benim en mutlu günüm, dedi. - Bir durum, düşünce ve soruyu kabul veya reddetmek için kullanılan “hayır, evet, yok” gibi sözcüklerden sonra kullanılır.
Hayır, bunu asla kabul edemem.
Yoo, defterlerimi karalamayınız, diye söylendi. - Yazılarda öncelikle özel ve resmi yazılarda yer adlarını tarihlerden ayırmak virgül kullanılır.
Bursa, 27 Ağustos 1993 - Sıralı cümlelerin arasına konur.
Sabah erkenden kalktım, elimi yüzümü yıkadım, saçlarımı taradım, önlüğümü giyip okula gittim.
NOKTALI VIRGÜL (;)
- Anlamca birbirine bağlı, bağımsız cümleleri ayırmada kullanılır.
Içim dolup taşıyor; coşmak, haykırmak istiyorum.
Ağacı sev; doğayı koru. - Cümle içinde veya sıralamalarda virgülle ayrılmış farklı tür veya takımları birbirinden ayırmak için kullanılır.
Karadeniz Bölgesi’nde fındık, çay; Marmara Bölgesi’nde tütün, zeytin yetiştirilir.
Özlem, Can, Onur benim; Ibrahim, Caner, Ezgi sizin gruba düştüler. - Birbirine “fakat, çünkü, lâkin, ama” gibi bağlaçlarla bağlanan cümlelerde bağlaç olan sözcükten önce noktalı virgül kullanılır.
Çiçeği koklayın; fakat koparmayın.
Bugün size gelecektim; ama annem bırakmadı.
IKI NOKTA (:)
- Bir cümle veya sözcükten sonra, o cümle veya sözcük ile ilgili açıklamalar yapılacak, örnekler verilecekse iki nokta kullanılır.
Karadeniz Bölgesi üç bölüme ayrılır: a) Batı Karadeniz, b) Orta Karadeniz, c) Doğu Karadeniz bölümü.
Çocuk:
Anneciğim bahçede oynayabilir miyim? - Aktarma söz ve yazılarda tırnak işaretinden önce kullanılır.
Atatürk diyor ki: “Vatan çalışkan insanların omuzlarında yükselir.” - Konuşma biçimindeki yazılarda konuşma çizgisinden önce kullanılır.
Ayça uyandı:
Ben bugün yatmak istiyorum, dedi.
Annesi:
Olmaz, işimiz çok.
ÜÇ NOKTA (...)
- Bir yerinde kesilerek, anlamının tamamlanması okuyucuya bırakılan cümlelerde, yazılmayan sözcüklerin yerine konur.
Deniz o kadar güzeldi ki...
Yanına bir gelirsem... - Birtakım durumlar, düşünceler ya da örnekler sayılırken, daha başkaları da olduğunu göstermek için konur.
Ver elini Antalya, Kemer, Marmaris...
Adı gibi her tarafı yuvarlaktı; kolları, bacakları, vücudu, hatta elleri... - Bir metinden alıntı yapılırken atlanan sözcüklerin ya da cümlelerin yerine konur.
Daha sonra aşağıya indik (...) Gideceğimiz yere çok uzaktı. - Anlatımda yazılması sakıncalı görülen ve yazılmadan geçiştirilen sözcüklerin yerine konur.
Bugün sinemada S... yi gördüm.
SORU IŞARETI (?)
- Soru bildiren cümlelerin ya da sözcüklerin sonuna konur.
Bizimle geliyor musun? Kim? - Verilen bir bilginin kesin olmadığını, bu bilgiden kuşku duyulduğunu belirtmek için kullanılır. Bu amaçla kullanıldığında parantez içine alınır.
Yunus Emre Eskişehir’de (?) doğdu.
Nasrettin Hoca: Doğ. (1208?) Sivrihisar, ölüm (1284?) Akşehir.
ÜNLEM IŞARETI (!)
- Sevinç, korku, acı, heyecan, şaşırma, öfke gibi duyguları anlatan cümle ve sözcüklerden sonra kullanılır.
Eyvah! Ne yaptın.
Vur, fakat dinle! - Cümle içinde kötüleme, alay ya da küçümseme amacıyla kullanılan sözlerden sonra konur. Bu amaçla kullanıldığında parantez içine alınır.
Beyefendi burada krallar gibi (!) karşılandı.
Eksik olmasınlar, büyük fedakârlık (!) edip açılışa katıldılar.
KISA ÇIZGI (-)
Kısa çizgiye “bağlama” veya “birleştirme” çizgisi de denir.
- Satır sonuna sığmayan sözcüklerin kesildiği heceden sonra konur.
Biz halamlarla Konya’ya git-
tik. - Cümle içinde ara sözlerin ve ara cümlelerin başına ve sonuna konur.
-Yemin ederim ki etmeme gerek yok ya o işi ben yapmadım. - Bir sözcüğün hecelerini göstermek için heceler arasına konur.
Sözcükleri he-ce-le-ri-ne bölelim. - Iki sözcük ya da sayı arasına, bunlar arasındaki ilişkiyi ve bağı belirtmek için konur.
Istanbul-Bursa arası yaklaşık 600 kilo metredir.
Istiklal Savaşı 1920 -1922 yılları arasında sürdü. - Ekleri ayrıca gösterirken bunların başına konur.
Bir ismi çoğul yapmak için sonuna -ler ya da -lar eki getirilir. - Maddelerin sıralanışında sayılardan sonra konur.
Sözcükler yapıları bakımından üçe ayrılır:
1- Basit sözcükler
2- Türemiş sözcükler
3- Bileşik sözcükler
UZUN ÇIZGI (—)
Uzun çizgiye görevinden dolayı “konuşma çizgisi” de denir.
Yazıda konuşmaları ve karşılıklı konuşmaların başına konur.
— Kapıyı aç.
— Kim o?
— Benim işte.
TIRNAK IŞARETI (“ ”)
- Başkasından aktarılan sözcüklerin veya yazıların başına ve sonuna konur.
Atalarımız demişler ki: “Fakirlik ayıp değil, tembellik ayıptır.” - Yazı içinde dikkat çekilmek istenen sözlerin başına ve sonuna konur.
Sofralarımızdan “katı yağları” kaldırmalıyız. - Yazıdaki konuşmalarda, kişilerin söylediği sözlerin başına ve sonuna konur.
Aykut tahtayı gösterip: “Bunları kim yazdı.” diye sordu. - Yazıda üste yazılanın tekrar ettiğini göstermek için konur. Buna “denden” de denir.
a) Geçmiş zaman
b) Gelecek ""
c) Geniş ""
TEK TIRNAK IŞARETI (‘ ’)
Yazıdaki bir alıntı içinde, başka bir alıntı olduğunda bunun başına ve sonuna konur.
Olayı şöyle anlattı: “Haberimiz yokmuş gibi gittik, kapıyı çaldık. Çıkan hizmetçi, ‘Kendisi şimdi meşgul’ dedi. Biz ısrar edince, içeri aldı.”
PARANTEZ (AYRAÇ)
- Bir cümle ya da sözcükle ilgili açıklamanın başına ve sonuna konur.
Ege Denizi’ne kıyısı olan illerimizde (Izmir, Balıkesir, Muğla gibi) turizm gelişmiştir. - Cümle içindeki yabancı sözcüklerin okunuşunu ya da bir sözcüğün eş anlamlısını verirken, bunların başına ve sonuna konur.
Gökbilim (astronomi) gibi. - Maddelerin sıralanışında, yalnızca kapama işareti olarak, sayılardan ya da harflerden sonra konur.
a) .................... 1) ....................
b) .................... 2) ....................
KÖŞELI PARANTEZ ( [ ] )
Parantez içinde olan bir anlatımda, yeniden parantez içinde verilmek istenen sözler ya da sayılardan sonra kullanılır.
Şiirimizde (Orhan Veli Kanıt [19141950], Oktay Rıfat [19141988] birlikte anıldılar.
KESME IŞARETI ( ’ )
- Özel adlar ek aldıklarında, eklerden önce konur.
Bursa’dan, Ahmet’e - Sayılar ek aldıklarında, sayıları eklerden ayırmak için kullanılır.
1950’den beri, saat 12.15’te - Ek alan kısaltmalarda, eklerden önce konur.
TBMM’de , TRT’nin - Bir harf ya da ekten sonra gelen eklerden önce konur.
A’dan Z’ye kadar
miş’li geçmiş zaman. - Türlü sebeplerle bir sözcükten düşmüş sesleri göstermek için ses yerine konur.
N’ oldu, Karac’ oğlan, n’ aptın.
